Zwergenkalenders met Puk en Muk Illustraties

Bladzijde uit de Zwergenkalender van 1938 met Puk en Muk van Carl Storch

Tussen 1917 en 1940 verschenen de iconische Zwergenkalenders in Duitsland, geïllustreerd door Carl Storch. Deze kalenders bevatten niet alleen feestelijke maandbladen, maar ook talloze tekeningen van kabouters die later inspiratie vormden voor Puk en Muk.

Op deze pagina ontdek je de visuele rijkdom van de Zwergenkalenders: een verzameling beelden, jaartallen en stijlen die de kabouterwereld kleur gaven lang vóór de eerste boekjes verschenen.

Ontdek de Fascinerende Wereld van Puk en Muk.

Als bezoeker van deze Puk en Muk website ontdek je hoe en wanneer de Zwergenkalenders zijn ontstaan, welke thema's ze hadden en hoe ze de populariteit van Puk en Muk hebben vergroot. Je kunt genieten van de prachtige illustraties van Carl Storch, die elk jaar een nieuw avontuur van Puk en Muk in de Zwergenkalender toonden. De boekjes zijn plusminus 8,2cm x 12,4cm. Ze passen in je handpalm. 

De Zwergenkalender met Puk en Muk (Puckchen und Muckchen), geschreven en van tekeningen voorzien door illustrator Carl Storch, zijn op deze pagina vermeld met jaar van uitgifte. De mini-boekjes werden uitgebracht tussen 1917 en 1940. In een regionaal archief in Zuid-Oostenrijk bevinden zich nog oude exemplaren. 

Dit archief heeft mij jaren geleden beloofd om deze exemplaren gratis gedigitaliseerd naar mij op te sturen! Vanwege achterstallig werk moest ik echter geduld hebben. Inmiddels leven we in het jaar 2025 en lijkt mijn verzoek in de vergetelheid te zijn geraakt. Enkle jaren later nam ik opnieuw contact op maar ook de nieuwe belofte werd niet nagekomen.

 

Ik zoek de uitgaven van de dwergkalenders uit 1917-1927 en 1940 en de folder / informatieblad uit 1917.  Ben jij net zo'n fanatieke verzamelaar dan ben ik zeker zo blij met de boekjes in gedigitaliseerde vorm. Dat wil zeggen de pagina's scannen van de kaft tot en met de achterzijde. Elk gemaakte scan  'n nummer geven en opslaan. Inscannen gaat simpel, levert geen schade op. Je kunt me voor meer informatie bereiken via de chat op Facebook. Cor Lauwerijssen gebruikt altijd zijn eigen naam waardoor ik eenvoudig ben te vinden. Wie weet kan ik ook wat voor jou betekenen. 

Puk en Muk zegels uit de Seraphisches Liebeswerk Kalender

Puk en Muk en de reus.

Puk en Muk op het water

De Oostenrijkse kunstenaar introduceerde zijn iconische duo Puk en Muk in 1906 in het Duitse maandblad Seraphischer Kinderfreund, uitgegeven door de kapucijnen in Ehrenbreitstein. Al snel vonden de twee hun weg naar een bredere kring van lezers: in 1907 verschenen ze opnieuw maar dan in de Oostenrijkse 'Liebeswerkkalender'.
Vanaf 1917 kreeg deze kalender een nieuwe naam: 'Zwergenkalender'. De afgebeelde editie uit 1917 is de allereerste uitgave onder deze naam, hoewel de kalender zelf al in 1916 werd gedrukt door 'Liebeswerkkalender'. Zoals gebruikelijk bij jaarkalenders, was deze al beschikbaar voordat het nieuwe jaar begon—dus ruim op tijd voor januari. Opmerkelijk genoeg lijkt er in de verzamelwereld weinig tot geen bekendheid te zijn over deze eerste uitgave.

De Zwergenkalender kent men als Seraphisches Liebeswerk. Het boekje vormt een opmerkelijk voorbeeld van de artistieke en culturele expressie uit die periode. Niet slechts een praktisch hulpmiddel, maar een uniek kunstwerk dat sindsdien de verbeelding van velen heeft weten te prikkelen. Storch’s illustraties, gekenmerkt door hun verfijnde detaillering en speelse stijl, brengen de dwergen tot leven in scènes die de verschillende seizoenen en bijbehorende activiteiten verbeelden. 

De kalender omvat twaalf maanden zorgvuldig vormgegeven bladzijden, waarbij elke maand wordt gesierd door een artistieke interpretatie van zowel seizoensgebonden veranderingen als de rijke folklore die rondom dwergen in Oostenrijkse en bredere Europese tradities bestaat. De speelse en soms humoristische uitbeelding van deze figuren draagt bij aan de charme van het ontwerp en de blijvende aantrekkingskracht ervan. Elke uitgave bestaat inclusief kaft en een paar ongenummerde pagina's uit 68 bladzijden. 

Meer dan een tijdsdocument biedt deze Zwergenkalender een waardevolle inkijk in de wisselwerking tussen folklore en populaire cultuur. Dankzij Storch’s vermogen om de essentie van dwergfiguren te vangen, groeide de kalender uit tot een geliefd verzamelobject voor zowel kinderen als volwassenen. Tot op de dag van vandaag blijft hij een gewaardeerd artefact onder liefhebbers van traditionele illustratie en volkskunst.

Hoewel er door de jaren heen verschillende edities zijn verschenen, behoudt de originele uitgave van 1917 een bijzondere status vanwege haar historische betekenis en de invloed die zij heeft uitgeoefend op latere generaties kunstenaars. Deze kalender weerspiegelt de manier waarop kunst en functioneel design elkaar kunnen versterken, terwijl de diepe verbondenheid met culturele tradities en verhalen behouden blijft.

Dat het iconische duo Puk en Muk reeds eerder was afgebeeld in de Seraphisches Liebeswerk Kalender, wordt op de linkerzijde van de illustratie op subtiele wijze benadrukt door de beide zegels. Het doel van de vereniging was om de talrijke "arme en verwaarloosde kinderen" ter plaatse onderdak, zorg en onderwijs te bieden. Tegenwoordig woont en werkt de SLW alleen in de Duitstalige landen. "Het Seraphische Liebeswerk für Vorarlberg und Liechtenstein is sinds 1911 een vereniging met 2500 leden en streeft ernaar gezinnen in sociale noodsituaties (maximaal 400 euro) te helpen en hun ontberingen te verlichten. Daarbij werken ze zeer nauw samen met de maatschappelijk werkers in het land en in Liechtenstein. De vereniging zet zich nog steeds in voor de armlastigen uit de samenleving.

                                                                Zwergenkalender 1917                                                                                                                    Zwergenkalender 1917 achterzijde 

            Zwergenkalender  1918                                            Zwergenkalender 1919                                        Zwergenkalender 1920                                       Zwergenkalender 1921

              Zwergenkalender 1922                                      Zwergenkalender 1923                                            Zwergenkalender 1924                                           Zwergenkalender 1925

                Zwergenkalender 1926                                    Zwergenkalender 1927                                             Zwergenkalender 1928                                   Zwergenkalender 1929

                  Zwergenkalender 1930                                     Zwergenkalender 1931                                        Zwergenkalender 1932                                       Zwergenkalender 1933

                Zwergenkalender 1934                                        Zwergenkalender 1935                                       Zwergenkalender 1936                                         Zwergenkalender 1937

                                      Zwergenkalender 1938

                  Zwergenkalender 1939

                  Zwergenkalender 1940

Tekening 1 Honderd Jaar Zwergenkalender 

Tekening 2 Honderd Jaar Zwergenkalender  

Tekening 3 Honderd Jaar Zwergenkalender  

Op 10 februari 1978 opende Jos Huddleston Slater, een gepassioneerde verzamelaar, de deuren van zijn stripwinkel Eppo in Eindhoven. Als volleerd goudsmid wist hij zijn liefde voor strips om te zetten in een bloeiend beroep, nadat hij een omvangrijke collectie oude strips had overgenomen van een gesloten winkel. De groei liet niet lang op zich wachten, en binnen twee jaar kreeg hij versterking van zijn broer Mari, die hem bijstond in de snel uitbreidende wereld van stripboeken. Jos is net zoals ik helemaal bezeten van Puk en Muk en vanzelfsprekend de Zwergenkalenders en hun voorloper de Seraphyser Kinderfreund waarin de twee kabouters van Klaasvaak werden afgebeeld. C. Storch was dus ook al in de ban van zijn eigen gecreerde avonturiers die heel wat hebben beleefd.

Eppo Strips is uitgegroeid tot een van de meest toonaangevende stripspeciaalzaken van Nederland. Of je nu een fervent striplezer, een toegewijd stripverzamelaar bent of een liefhebber van games, een bezoek aan de winkel aan Kleine Berg 33 in Eindhoven is zeker de moeite waard. Gelegen in het hart van de stad, vlak achter het voormalige V&D en op slechts tien minuten lopen van het station, biedt de winkel een unieke ervaring voor liefhebbers van het stripgenre. 

Mijn geplaatste afbeeldingen waren in loop der jaren bij mekaar gestruind en niet zo mooi waardoor Jos getriggert werd. Jos zorgde voor de omslagen hierboven waarvan iedereen nu kan genieten. 

Stripwinkel Eppo van Puk en Muk verzamelaar Jos Huddleston Slater Eindhoven.

Binnen de winkel kom je niet alleen de Huddleston Slater-broers tegen, maar ook Marc Timmermans, specialist in comics en manga. Daarnaast is er Tom, de zoon van Jos, die een grote passie heeft voor Magic: The Gathering en tevens verantwoordelijk is voor de automatisering van de winkel.

Naast zijn liefde voor strips is Jos Huddleston Slater een toegewijd verzamelaar van Puk en Muk-uitgaven en alles wat met deze iconische figuren te maken heeft.   

EPPO STRIPSPECIAALZAAK Eindhoven

In 2018 vierde de Zwergenkalender zijn honderdste verjaardag. Op deze pagina zijn de oudste exemplaren te zien, ontworpen door Carl Storch, de oorspronkelijke kunstenaar achter deze bijzondere kalenderreeks. Na 1940 namen anderen het stokje over en hoewel latere edities ook kabouters uitbeeldden, hadden deze geen directe verbinding met de oude Puk en Muk.

De eerste officiële illustrator van de kalender was Carl Storch, geboren op 7 maart 1868 in Boedapest, en overleden op 2 november 1955 in Salzburg. Zijn vrouw stierf al eerder en het echtpaar bleef kinderloos. Ondanks zijn vroege roem en invloedrijk werk, stierf Storch in een kleine kamer, in volledige eenzaamheid. Een tragisch detail is dat hij blind was geworden, waardoor hij zijn grootste passie—het tekenen—niet langer kon uitoefenen.

Storch was een veelgevraagd kunstenaar, actief als karikaturist, beeldhouwer, tekenaar en schilder. Zijn werk omvatte illustraties voor sprookjes en kinderboeken, advertenties, kalenders, ansichtkaarten en de beroemde Fliegende blätter. Daarnaast was hij de geestelijk vader van Puckchen en Muckchen, die voor het eerst verschenen in het jeugdtijdschrift Seraphischer Kinderfreund. Ik heb een exemplaar waarin Puk en Muk door Carl Storch waren verwerkt. Vanaf 1918 tot 1940 werden deze iconische figuren jaarlijks afgebeeld in de Zwergenkalender. Ik wist lang geleden al een afbeelding te achterhalen van een uitgave uit 1917.  Met een plaatje hiervan ben ik bovenaan begonnen. 

De tweede kunstenaar in opdracht was de academische schilder en graficus Elisabeth Buzek, geboren op 19 november 1901 in Polen, overleden op 22 maart 2001 in Illmitz. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is er tot 1949 geen Z.K. gemaakt. Ze creëerde de Z.K. van 1949 tot 1979. Vanaf 1980 werd het Z.K herhaaldelijk gepubliceerd (een tweede keer herdrukt, om zo te zeggen). Gedurende 47 jaar, d.w.z. tot 1995, droeg de dwergkalender haar handtekening met een jaarlijkse oplage van maximaal 25.000 exemplaren. Volgens mijn informatie kent ongeveer 20% van de Oostenrijkers de kalender nog uit hun kindertijd. De dwergkalender wordt nog steeds uitgegeven en is bijvoorbeeld verkrijgbaar bij het kapucijnenklooster (kantoor van de SLW) in Wenen, Tegetthoffstrasse 2

Hoewel het Salzburger Museum een deel van Storch's nalatenschap bezit, heeft het tot op heden nog geen poging ondernomen om de prachtige Zwergenkalenders onder de aandacht van het grotere publiek te brengen. Een logische vraag mijnerzijds blijft nog steeds, waarom deze bijzondere historische kunstwerken niet breder bekend worden gemaakt.

De derde generatie opdrachtkunstenaars die de Zwergenkalender vormgaven, omvatte onder anderen Gerty Ederer (tekst) en de illustratoren Helmut Kollars, Pepo Pekovits, Martina Eichhorn en Tim Maresch. De inhoud van de nieuwe edities werd aangepast aan de moderne tijd, met verwijzingen naar pc’s, mobiele telefoons en een eigentijdse tekenstijl. Zelf heb ik de latere edities niet meer gevolgd, omdat ik het gevoel kreeg dat de tijd van de Zwergenkalender langzaam ten einde liep. Helaas! Toch zijn ook deze uitgaven een gewild verzamelobject geworden. Om ook die groep te plezieren zal ik op termijn een extra pagina aan deze site toevoegen met afbeeldingen. Ik deed er 15 jaar over om een behoorlijk aantal van deze Z.K. bij elkaar te vinden. 

Ook dit grootse werk verdiend aandacht en erkenning, zeker tijdens zijn stille jubilea. Het is een meesterwerk van verhalen vertellen, dat ongeveer drie generaties wist te inspireren met prachtige illustraties en diepgaande lessen over waarden en tradities. De verhaaljes en tekeningen lieten lezers dromen, ongeacht hun leeftijd. Jong en oud genoten van het kleine boekje, dat een toevlucht bood tegen de dagelijkse realiteit van school, werk en alledaagse beslommeringen. Het is te vergelijken met de nostalgie naar de oude Puk en Muk verhalen. Simpel en toch boeiend!

Vergeet niet: in die tijd waren televisie en radio nog geen vanzelfsprekende bronnen van vermaak—zeker niet in de periode waarin Carl Storch de eerste generatie Zwergenkalenders creëerde.

Ik hoop van harte dat ouders en grootouders de Puk en Muk-boekjes en de Zwergenkalenders blijven doorgeven aan hun kinderen. Gooi ze niet weg als oud papier ook al hebben ze schade of missen ze een paar pagina's. Lees ze samen, bewonder de prachtige illustraties en ervaar hoe deze klassieke verhalen een welkome afwisseling kunnen zijn in de hectische tijd waarin we verkeren.

Uiteindelijk bepaal jij, als ouder, of deze verhalen nog steeds eigentijds zijn. Ik persoonlijk vind van wel!

Disclaimer Puk en Muk is een idee van Lauwke Tod, uitgewerkt door Cor Lauwerijssen. Alle rechten op inhoud en verhaallijn zijn voorbehouden. De informatie op deze website is met grote zorg samengesteld, maar fouten in door derden geleverde gegevens kunnen voorkomen. Aan de inhoud van deze site kunnen geen rechten worden ontleend. Het auteursrecht berust bij JP-Lauwerijssen-4731210850-EPOB-OIST.NL-RN-COR. Gebruik voor microfilm, boekpublicaties of verfilmingen is verboden zonder schriftelijke toestemming. Gebruik van fragmenten voor schoolopdrachten is wél toegestaan. Tekst en visie: Cor Lauwerijssen

“Wat verdwenen lijkt, leeft voort in herinnering. Soms in een doos op zolder, soms op een plek als deze.” — Cor Lauwerijssen